Rybnik

HISTORIA

Bazylika pw. św. Antoniego, fot. materiały UM Rybnik

Dzieje Rybnika sięgają okresu średniowiecza. Wtedy to, z początkiem XIV wieku, osada rybacka, leżąca na ważnym szlaku handlowym z Krakowa przez Oświęcim do Raciborza, została ulokowana na prawie niemieckim. Skrzyżowanie ważnych szlaków handlowych wiodących z głębi kraju przez Bramę Morawską do Czech, państwa Habsburgów, Italii i Turcji, zapewniało miastu pomyślny rozwój i przyspieszało przekształcenie osady w ośrodek miejski. Tutejsi mieszkańcy zajmowali się głównie hodowlą ryb, rolnictwem i gospodarką leśną. Sama nazwa miasta wywodzi się od starosłowiańskiej nazwy stawów rybnych, czyli „rybników”, których wiele było wówczas na tych ziemiach. Z dziejami Rybnika ściśle związana jest osobliwość przyrodnicza – kotewka, czyli orzech wodny, będący niegdyś prawdziwą ozdobą rybnickich stawów. Owa kotewka, posiadająca również smaczne i pożywne owoce, była chętnie gotowana i spożywana przez miejscową ludność – dziś jednak ten swoisty zabytek kultury Rybnika pozostał już tylko symbolem w herbie miasta.


fot. www.rybnik.com.pl

Początkowo Rybnik przynależał do księstwa raciborskiego, później był stolicą wydzielonego księstwa rybnickiego, by w 1327 roku zostać lennem korony czeskiej. Od 1526 roku wspólnie z okolicą tworzył wydzielone terytorium zwane Rybnickim Państwem Stanowym i razem z całym Śląskiem zależny był od Habsburgów austriackich. Ówcześni mieszkańcy nadal utrzymywali się z pracy na roli i w handlu, ale coraz większe znaczenie zyskiwało rzemiosło. W latach 1740 - 1918 miasto znalazło się w granicach Prus. W 1818 roku utworzono powiat rybnicki z siedzibą w Rybniku. Rozwijało się hutnictwo oraz górnictwo węgla kamiennego, na ożywienie miasta wpłynęła też rozwijająca się komunikacja kolejowa. W drugiej połowie XIX wieku miasto nabrało nowoczesnego charakteru. Wzniesiono okazałe budynki i kamienice, zadbano o infrastrukturę komunalną.

Chwałowice familoki, fot. materiały UM Rybnik

Po I wojnie światowej mieszkańcy miasta i powiatu aktywnie uczestniczyli w powstaniach śląskich oraz w przeprowadzonym na całym Górnym Śląsku Plebiscycie, w wyniku którego w lipcu 1922 roku miasto wróciło do Polski. W okresie międzywojennym Rybnik pozostał miastem powiatowym stając się jednocześnie centrum życia społeczno-gospodarczego i kulturalnego w regionie. Wielkie w tym zasługi ówczesnego burmistrza miasta – Władysława Webera, który swoją energią i zapałem doprowadził do niebywałego rozkwitu Rybnika - powstały nowe ulice i budynki użyteczności publicznej, miasto bardzo szybko zmieniało swe oblicze. Przysłowiowym „oczkiem w głowie” burmistrza był estetyczny wygląd miasta. Wtedy też uzyskało ono miano jednego z najbardziej ukwieconych miast w Polsce. Ta przedwojenna idea „miasta – ogrodu” żywa jest tu zresztą do dziś. Dzięki niej Rybnik tonie w kwiatach, czaruje elegancko zakomponowanymi skwerami, zaprasza na chwilę wytchnienia w pięknie zagospodarowanych parkach i zieleńcach. Tym, co zwraca szczególną uwagę w Rybniku i czym wyróżnia się on odinnych miast regionu, jest bogactwo zieleni – lasów, parków, skwerów, wszechobecnych kompozycji kwiatowych.


Zieleniec Polskiej Organizacji Wojskowej, fot. materiały UM Rybnik

Wspaniały okres rozwoju miasta przerwała II wojna światowa. Spod okupacji hitlerowskiej zniszczony Rybnik został wyzwolony 26 marca 1945 r. Po wojnie zaczął się okres niebywałego rozwoju miasta, jako ośrodka dyspozycyjnego i usługowego dla silnie inwestowanego Rybnickiego Okręgu Węglowego. Przemiany, jakie dokonały się w Polsce w latach 90-tych zaowocowały zmianami także w Rybniku, który utrzymał pozycję niekwestionowanego lidera tej części regionu.

ARCHITEKTURA

Rybnik posiada obszar o średniowiecznym rodowodzie, wyjątkowy pod względem historii, układu przestrzennego oraz obiektów zabytkowych z różnych epok, które możemy podziwiać. Mamy tutaj prawdziwe ikony architektury, znane poza granicami miasta, takie jak chociażby Bazylika Świętego Antoniego czy Teatr Ziemi Rybnickiej. Ten obszar to centrum starego Rybnika. Turysta zainteresowany dziedzictwem przeszłości Rybnika znajdzie tutaj interesujące świadectwa historii wpisanej w architekturę miasta:


Teatr Ziemi Rybnickiej, fot. materiały UM Rybnik

Kościoły:
• Bazylika Św. Antoniego z 1906 roku – jeden z najpiękniejszych kościołów neogotyckich w Polsce, 96 metrowe wieże kościoła, stawiają go na czele najwyższych obiektów sakralnych na Górnym Śląsku;
• Kościół parafialny p.w. Matki Bożej Bolesnej, z 1801 roku, tzw. „Stary Kościół” w stylu barokowo-klasycystycznym; przed którym stoi barokowy pomnik św. Jana Nepomucena z 1728 roku;
• Drewniane kościółki zrębowe: p.w. Św. Katarzyny w Rybniku-Wielopolu z XV wieku i p.w. Św. Wawrzyńca w Rybniku – Rybnickiej Kuźni z XVIII wieku;
• Kościół „Na Górce” – relikt gotyckiej architektury miasta – będący prezbiterium kościoła farnego z XV wieku, zburzonego w 1797 r., pełniący dziś funkcję kaplicy akademickiej;
• Kościół ewangelicki – przebudowany w 1791 roku z dawnej sieciarni zamkowej, z neoromańską wieżą dobudowaną w 1853 roku;


Bazylika św. Antoniego, fot. materiały UM Rybnik


Kościół Matki Bożej Bolesnej, fot. materiały UM Rybnik


Kościół ewangelicki,  fot. materiały UM Rybnik

Budynki i budowle:

• Ratusz w rynku z 1822 r. w stylu klasycystycznym, z charakterystyczną, pięciokondygnacyjną wieżą zegarową, zakończoną ośmioboczną gloriettą z kopułą. Mieszczące się dziś w jego murach rybnickie Muzeum - ze stałymi ekspozycjami prezentującymi historię i kulturę Rybnika oraz historię rzemiosła na Śląsku, jest także organizatorem interesujących wystaw tematycznych i autorskich. Tutaj można również przeżywać wiele koncertów kameralnych, muzycznych, wokalnych i poetyckich;
• Zabytkowa zabudowa pierzei rynkowych i ulic przyległych, niektóre kamieniczki pochodzą jeszcze z XVIII wieku. Płytę rynkową zdobi zabytkowy pomnik św. Jana Nepomucena z 1736 roku umieszczony na współczesnej fontannie;
• Dawny zamek piastowski – średniowieczna warownia, później siedziba zakonu Norbertanek, przebudowana na zamek magnacki, a obecnie – po renowacji – siedziba sądu, w stylu późnobarokowym i klasycystycznym;
• Budynek Starostwa Powiatowego w stylu niemieckiego renesansu z 1887 r.
• Neogotycki budynek szpitala z kaplicą św. Juliusza, oddany do użytku w 1869 roku; (dziś częścią kompleksu jest Edukatorium Juliusz zabytkowe wnętrza wypełnia ekspozycja ilustrująca historię medycyny i farmacji)
• Zabytkowa Kopalnia Ignacy (Hoym) z 1792 roku, najstarsza kopalnia na ziemi rybnickiej, z wieżą ciśnień i ponad 100-letnimi, napędzanymi parą maszynami wyciągowymi; udostępniana turystom.
 

Rynek, fot. materiały UM Rybnik


Zamek Piastowski,  fot. materiały UM Rybnik


Kaplica św. Juliusza,  fot. materiały UM Rybnik

INDUSTRIAL

Przemysłowe tradycje Rybnika mają głębokie korzenie: już w XVI wieku rozwijało się tu hutnictwo, a od XVIII także górnictwo. Po II wojnie światowej głównie na rozwoju przemysłu węglowego skupiła się odbudowa miasta. To węgiel wywarł największy wpływ na życie i kulturę mieszkańców Rybnika.
Jedną z największych wartości Rybnika jest bez wątpienia jego dziedzictwo industrialne. Miasto, które wyrosło na węglu i przemyśle ciężkim, w ostatnich latach znacznie zmieniło oblicze, nie zapomniało jednak o swoich korzeniach. Niewiele już pozostało na Górnym Śląsku miejsc, w których można dotknąć historii. Zabytkowa Kopalnia Ignacy w Rybniku-Niewiadomiu z pewnością należy do jednych z nich. To tu możemy zobaczyć maszyny, które jeszcze klika lat temu przyczyniały się do sprawnej działalności kopalni, a dziś odeszły do lamusa. Wieże szybowe, parowe maszyny wyciągowe, budynek nadszybia i sprężarkownia – już same nazwy brzmią intrygująco. Atrakcją dla zwiedzających jest możliwość wejścia na wieżę ciśnień o wysokości 46 metrów.

Bogata oferta Zabytkowej Kopalni Ignacy sprawia, że zarówno najmłodsi, jak i ci sporo starsi spędzą tutaj ciekawie czas. W kopalnianym kompleksie zwiedzać można:
• Wystawę stałą ''Wiek pary'' w nadszybiu Szybu Kościuszko.
• Maszynę parową w maszynowni Szybu Kościuszko (pokazy uruchamiania od piątku do niedzieli)
• SOWA - Strefę Odkrywania, Wyobraźni i Aktywności (małe centrum nauki z marką Centrum Nauki Kopernik w budynku stolarni przy maszynowni Szybu Głowacki)
• Maszynownię szybu Głowacki
• Wieżę widokową (z tarasu widokowego na wysokości około 46 metrów można podziwiać panoramę Rybnika, Radlina i Wodzisławia Śląskiego, a przy dobrej pogodzie zobaczyć pasma górskie Sudetów, Beskidów, a nawet Tatr)
• Park Pary z industrialnym placem zabaw


Zabytkowa Kopalnia Ignacy, fot. materiały UM Rybnik


Zabytkowa Kopalnia Ignacy, fot. materiały UM Rybnik


Zabytkowa Kopalnia Ignacy, fot. materiały UM Rybnik


Zabytkowa Kopalnia Ignacy, fot. materiały UM Rybnik

REKREACJA

Dla przypadkowego turysty, przygotowanego na typową dla śląskich miast szarość, Rybnik to prawdziwa oaza, ukryta pośród zacisznych lasów dawnej puszczy śląskiej. To zakątek rekreacyjny, proponujący zarówno emocjonujące formy aktywnego wypoczynku, jak i kojący, skłaniający do refleksji spokój...
Rybnik, dzięki swojemu położeniu wśród wód i lasów, zapewnia doskonałe warunki do wypoczynku, sprawiając, że każdy znajdzie tutaj coś dla siebie – zarówno miłośnik różnego rodzaju sportów, amator rowerowych wycieczek, energiczny piechur jak i tęskniący za odrobiną lenistwa spacerowicz.

Najpopularniejsze miejsca odpoczynku i rekreacji:
• Zalew Rybnicki
• Tężnia solankowa i molo na stawie Paruszowiec
• Tężnia solankowa w Rybniku-Kamieniu
• Kolejka wąskotorowa (stacja Rybnik-Stodoły)
• Ścieżki edukacyjne wokół zbiornika Pniowiec
• Bulwary nad Nacyną
• Ruda Las (spacerowe tereny leśne)
• Góra Grzybówka w Rybniku-Golejowie
• Przystań kajakowa nad Rudą (ul. Szramka)
• Park Rowerowy Wiśniowiec
• Lodowisko sezonowe
• Fontanna multimedialna na Placu Jana Pawła II
• Edukatorium Juliusz
• Zabytkowa Kopalnia Ignacy

Tężnia Paruszowiec, fot. materiały UM Rybnik


Bulwary, fot. Robert Neumann, materiały UM Rybnik


Edukatorium Juliusz, fot. materiały UM Rybnik


Stadion i staw Ruda,  fot. materiały UM Rybnik

Kąpieliska, baseny, pływalnie:
• Ośrodek Rekreacyjno-Sportowy Ruda
• Pluskadełko w Rybniku-Kamieniu
• Basen w Rybniku-Chwałowicach
• Kąpielisko Pniowiec
• Kąpielisko Kamień
• Pływalnia kryta Akwarium
• Pływalnia kryta Yntka


Kąpielisko Kamień,  fot. materiały UM Rybnik


Kąpielisko Pniowiec, fot. materiały UM Rybnik


Kąpielisko Ruda,  fot. materiały UM Rybnik

Ważniejsze, cykliczne wydarzenia kulturalne:
• Rybnicka Majówka – Maj, bzy, Rybnik i Ty
• Dni Rybnika
• Międzynarodowy Festiwal Orkiestr Dętych Złota Lira
• Festiwal Jazzu Tradycyjnego im. Czesława Gawlika
• Dni Muzyki Organowej i Kameralnej
• Silesian Jazz Meeting
• Rybnickie Dni Literatury
• Rybnicka Jesień Chóralna im. H.M. Góreckiego

ZIELEŃ

Rybnik jest jednym z najbardziej zielonych miast w Polsce. Stąd też swoim bogactwem współtworzy tzw. Zielone Płuca Śląska. Jego północna część znajduje się w obrębie Parku Krajobrazowego Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich, obejmującego kompleks Lasów Rudzkich, będących pozostałością dawnej Puszczy Śląskiej. Lasy Rudzkie są istną mekką dla turystyki pieszej i rowerowej. Czyste, utrzymane w bardzo dobrym stanie wyznaczone szlaki piesze i rowerowe, utrzymywane przez nadleśnictwa z Rud i Rybnika, są doskonałym obszarem rekreacyjnym, wykorzystywanym m.in. w celach turystycznych czy sportowych. Cieszą się także ogromnym powodzeniem podczas grzybobrań czy zbiorów owoców runa leśnego.


Pomnik Przyrody Victoria, fot. materiały z UM Rybnik


Okrzeszyniec, fot. materiały UM Rybnik

Na terenie Rybnika znajdują się obecnie trzy użytki ekologiczne: „Okrzeszyniec”, „Kencerz” i „Meandry rzeki Rudy”, które razem zajmują ponad 105 ha powierzchni. Na szczególną uwagę zasługuje tez uroczysko „Głębokie Doły”, które stanowi płat buczyny sudeckiej z licznymi okazami buka o wymiarach pomnikowych. Obecnie w mieście 23 drzewa i 4 głazy narzutowe noszą miano pomnika przyrody. Mieszkańcy miasta mogą znaleźć wytchnienie w jednym z dziewięciu parków czy 38 zieleńców.

Okrzeszyniec, fot. materiały UM Rybnik


Meandry rzeki Rudy-fot. DS DRON, materiały UM Rybnik


Zalew Rybnicki, fot. materiały UM Rybnik

Z uwagi na liczne tereny wodne w Rybniku, które tworzone są przez rzeki (Ruda i Nacyna), liczne stawy czy Zalew Rybnicki, miasto jest idealnym miejscem lęgu ptaków. Nie sposób wymienić wszystkich gatunków zaobserwowanych w mieście, jednak z ciekawych i rzadziej spotykanych okazów warto wspomnieć o zimorodku, dudku czy wildze. Ponadto nad Zalewem Rybnickim od kilku lat można zobaczyć pojedyncze egzemplarze migrujących bielików. Na ziemi rybnickiej spotkać można także bociana białego, a nawet czarnego, który ma tutaj swoje ostoje. Ponadto rzadkimi i chronionymi zwierzętami mieszkającymi w Rybniku są wydry i bobry europejskie. 

Nutrie, fot. materiały UM Rybnik


Na Pniowcu, fot. materiały UM Rybnik